زندگینامه ابومحمد حامد بن خضر خجندی

(... - ۳۹۰ ه. ق) ابو محمد حامد بن خضر خجندی از دانشمندان بزرگ ریاضی و نجوم ایران است که در قرن چهارم هجری در شهر خجند از بلاد ماورالنهر - دیده به جهان گشود و در سال حدود ۱۳۹۰ هجری با به جای نهادن آثاری مهم در ریاضی و نجوم، دیده از جهان فروبست.

درباره ی زندگانی این دانشمند بزرگ چندان اطلاعاتی در دست نیست. همین مقدار دانسته شده است که وی تقریبا معاصر دانشمندان عالی مقامی، چون ابوریحان بیرونی، ابوالوفا بوزجانی و ابونصر عراقی بوده است.

 بیرونی در یکی از آثار خود، او را به عنوان استاد بزرگ و یگانه ی زمان در شناختن اسطرلابها و افزارهای نجومی می ستاید و درباره ی اختراع ارزنده اش (سدس فخری) که یکی از آلات مهم نجومی آن روزگار بوده می نویسد:

«این سدس فخری، از لحاظ بزرگی و درستی، بز هر چه پیش و پس از آن به کار رفته، برتری دارد؛ چه ابومحمد در ساختن اسطرلابها و افزارهای دیگر یگانهی زمان بود.»

خجندی آلت مذكور (سدس) را به نام فخرالدین دیلمی (از پادشاهان آل بویه) بساخت و برفراز قله ی کوه طبرک در اطراف شهر ری با بنایی عظیم نصب کرد. او به وسیله ی همین آلت توانست دائرة البروج (میل کلی) را مساوی با ۲۳ درجه و ۳۲ دقیقه و ۲۱ ثانیه به دست آورد.