زندگینامه غیاث الدین جمشید کاشانی

(۷۹۰ - ۸۳۲ ه. ق) غیات الدین جمشید بن مسعود بن محمود الكاشی معروف به «غیاث الدین جمشید کاشانی» طبیب، ریاضیدان، منجم، مسلمان و ایرانی در حدود سال ۷۹۰ ه. ق در شهر تاریخی کاشان دیده به جهان گشود و به سال حدود ۸۳۲ ه. ق دیده از جهان فرو بست.

این دانشمند مسلمان، کاشف عدد پی، مخترع كسور اعشاری، کاشف توان های منفی و مخترع ماشین محاسبه می باشد.

وی ظاهرا در ابتدا از مال دنیا چیزی نداشت. بعدها به دعوت طغرل میرزا الغ بیگ گورگانی، نوهی تیمور که خود منجمی زبردست بود، به رصدخانه ی نیمه تمام سمرقند که خود در ساختن آن نقش به سزایی داشت، راه یافت و افتخار اولین ریاست رصدخانه ی مذکور را از جانب الغ بیگ نصیب خود نمود. در همان جا بود که توانست کتاب های بسیاری در باب نجوم و ریاضی به رشته ی تحریر درآورد، کتاب هایی چون طبق المناطق، سلم السماء، نزهت الحدائق، تفسير القرآن معروف به تفسیر جمشید، زيج التسهيلات، رسالهم في استخراج جیب درجة واحد، نوادر سمرقندی، رسالة الجيب و الوتر، زیج الخاقانی، رسالهى المحيطية و مفتاح الحساب که با این جمله آغاز می گردد: الحمد الله الذي توحد بابداع و الاجاد

کتاب های مذکور به ویژه در کتاب آخر در اغلب کتابخانه های معروف دنیا محفوظ بوده و از مهم ترین و مشهورترین کتاب های ریاضی به شمار می روند. بنا به اعتراف برخی از دانشمندان اروپایی، چون کالین. ارنان، پلی لوکی، پرفسور هونکه و... او مخترع کسور اعشاری و عدد پی 14 / 3 قبل از سیمون استیون و فرانسواویت است و عده ای نیز او را کاشف توان های منفی می دانند اختراع کسور اعشاری توسط کاشانی تحول چشمگیری در آسان ساختن محاسبات بود که به قول پروفسور هونکه، بدون آن امروز نه باجی تخم مرغ فروش و عموی شیر فروش می توانست به راحتی حساب کند و نه محاسبات مشکل جرح و تعدیلی می توانست انجام گیرد و محاسبه ی لگاریتمی هم اصلا غیرممکن می شد. از ابداعات و ابتکارات مهم دیگر او کشف محاسبه ی عدد پی است که در ریاضیات کاربرد به سزایی دارد. وی توانست به طرز معجزه آسایی محاسبهی عدد بی را ۱۵ الی ۱۶ رقم اعشاری به طور دقیق حساب کرده و مقدار آن را از ۳ درجه و ۸ دقیقه و ۲۹ ثانیه و ۴۰ ثانیه به دست آورد.

او این محاسبه را در کتاب ارزشمند دیگر به نام «رسالة المحيطية انجام داده و در اختیار دانشمندان ریاضی قرون گذشته و حال و آینده قرار داده است. این کتاب را لوكی به زبان آلمانی در سال ۱۹۵۶ در مجلهی مطالعات فرهنگستان علوم برلین، شماره به چاپ رسانیده است.

کندی، دانشمند آمریکایی در عقلی ایک ماشین محاسبه سیاری از قرن پانزدهم از حق المناطق کاشی و رسالة المحبه وی تمجید فراوان نموده و این احتمال را داده است که وی را نه تنها باید مخترع نخستین ماشین محاسبه دانست، بلکه باید نخستین کسی است که رابطهی دو جمله ای را که به نیوتن نسبت داده می شود، به دست آورده است همچنین وی توانست آلت نجومی مذکور طبق المناطق» را اختراع کند که به وسیلهی آن می توان تقویم های کواکب هفتگانه و عروض و ابعاد آنها را از زمین و عمل خسوف و کسوف را به آسان ترین طریقهی ممکن و در مدت کمی شناخت از اختراعات دیگر این دانشمند، ساختن دستگاهی فنی به نام «مسطره» است که برای نخستین بار مهندسان توانستند به کمک دستگاه مذکور زمین را مساحت کنند.

وی هم چنین کتابی در حل اشکال معدل مسیر عطارد نگاشته که بعدها مورد استفادهی انیشتین قرار گرفته است و می گویند انیشتین قسمتی از فعالیت های علمی خود را مدیون کاشانی می داند.