زندگینامه الغ بیک

(۷۹۶ - ۸۵۳ ه. ق) میرزا محمد تراغای الغ بیک ین شاهرخ ین تیمور گورکانی، دانشمند و منجم مسلمان و ایرانی است که نام او هم اکنون نیز در سطح جهان معروف و مشهور است. او در سال ۷۹۶ هجری در قلعهی سلطانیه دیده به جهان گشود و در سال ۸۵۳ هجری در سن پنجاه و هفت سالگی به طرز فجیعی به قتل رسید.

الغ بیک برخلاف اسلاف خود به علم و دانش و آموختن علاقه وافری داشت و دانشمندان مسلمان نزد او از احترام خاصی برخوردار بودند.

دلبستگی او به دانش و مهارت و تبحرش در علومی چون ریاضی و نجوم چندان بود که نام و آثار علمی او امروزه در کنار نام آوران و منجمان بزرگی چون غیاث الدین جمشید کاشانی، عبدالرحمن صوفی و علاء الدين قوشچی آورده می شود.

رصدخانه ی سمرقند

الغ بیک به کمک و مساعدت دو دانشمند و سابق الذكر و اخترشناسانی چون قاضی زاده رومی و علاء الدين قوشچی رصدخانه ی سمرقند را بنیان نهاد که پس از مرگش قسمتی از آن به ویرانه ای تبدیل گشته و قسمتی دیگر در دل خاک مدفون شد. در سال ۱۹۰۸ میلادی، ویاتکین، باستان شناس روسی آن را از زیر خروارها خاک و آوار بیرون آورد.

چگکوف، دانشمند روسی در کتابی که دربارهی زیج الغ بیکی به مجمع عمومی اتحادیه ی بین المللی علوم ستاره شناسی مسکو در آگوست ۱۹۵۸ ارایه داده بود، چنین اذعان داشته است:

رصدخانه ی الغ بیک در نزدیکی سمرقند ازبکستان واقع شده و یکی از قابل توجه ترین و جالب ترین بناهای تاریخی به جای مانده از قرون وسطا است. مؤسس و پایه گذار این مکان علمی، الغ بیک، اخترشناس والامقام بزرگ و نوهی پسری تیمور، کشورگشای معروف است.

به گفته ی محققان خارجی، آلات نجومی که در رصدخانهی الغ بیک به کار می رفت، بهترین و دقیق ترین آلات نجومی آن روزگار بوده است، چنانکه نوشته اند: ربع دایرهی رصدخانه چندان

بزرگ بود که قطری برابر با ارتفاع گنبد بزرگ مسجد ایاصوفیهی استانبول داشته است. آلت اصلی رصدخانه ی الغ بیک، سدس فخری بوده که شعاع آن ۴۰ متر بود، و در نوع خود، بزرگ ترین آلت نجومی جهان به شمار می آمده است. کار این آلت نجومی رصد خورشید، ماه و سایر ستارگان بوده است. در همین رصدخانه، الغ بیک طول سال خورشیدی را چنان با دقت محاسبه نموده که فقط ۱۴ ثانیه با محاسبات امروزی اختلاف داشته است.

ناگفته نماند که رصدخانه ی استانبول که در قرن دهم هجری توسط دانشمندان اسلامی بنیان نهاده شد، متأثر از رصدخانه ی الغ بیک در سمرقند و رصدخانه ی طوسی در مراغه بوده و پس از آن، سنت ساختن رصدخانه برای رصد ستارگان و غیره بر طبق رصدهای مذکور در اروپا معمول گشت، و به طور قطع منجمان شهیری چون تيكو براهه، کپلر و گالیله از این سنت ارزشمند مسلمانان آگاهی داشته و از آن بهره ور شده بودند.