زندگینامه عبدالله بن حسين ابوعلی سینا

( ۴۲۸ - ۳۷۰ ه.ق)

ابن سینا در بیست و دو سالگی، پدرش را از دست داد و چندی در بخارا به شغل پدر مشغول گردید. چون در این اوان بر اثر غلبهی غزنویان، کار سامانیان آشفته بود، از بخارا به قصد گرگانج، پایتخت امرای مأمونیهی خوارزم بیرون رفت و به خدمت خوارزمشاه علی بن مأمون بن محمد رسید و نزد او و وزیرش ابوالحسین احمدبن محمد السهلي (متوفای به سال ۴۱۸) که خود از اکابر فضلای عصر بود، پذیرفته گشت.

چندی در آن سامان به سر برد و برخی از آثار خود را در آنجا تألیف کرد. سپس در اثر نفوذ سلطان محمود و وحشت از تعصب وی به همراه ابوسهل مسیحی پیش از سال ۴۰۳ ه. ق از راه بیابان خوارزم، از گرگانج بیرون رفت و از راه نسا و ابيورد و طوس و سمنگان و شقاق و جاجرم، به گرگان روی نهاد. حدود سال ۴۰۵ نیز به ری رفت و مجدالدوله پسر فخرالدوله دیلمی را معالجه کرد. او در اواخر سال ۴۰۵ یا اوایل سال ۴۰۶ از ری به قزوین و همدان رهسپار شد و مدتی دراز ظاهرا حدود نه سال در شهر اخیر بماند و همان جا پس از سال ۴۰۶ و قبل از سال ۴۱۱ وزارت شمس الدوله، پسر دیگر فخرالدوله دیلمی به وی سپرده شد. ولی در وزارت او سپاهیان شمس الدوله طغیان کردند و عزل ابوعلى را خواستار شدند. او چهل روز در خانه ی ابوسعدبن دخدوک پنهان بود تا بار دیگر به وزارت منصوب شد و این حال ادامه داشت تا شمس الدوله به سال ۴۱۲ در گذشت و سلطنت به پسرش سماء الدوله رسید و باز تکلیف وزارت به بوعلی شد؛ لیکن او بدین کار تن نداد. بدین جهت توسط تاج الملک، وزیر سماء الدوله، متهم به مکاتبه با علاءالدوله ی کاکویه گردید و در قلعه ی فردجان (واقع در ناحیه ی فراهان کنونی) محبوس شد و چهار ماه در آن قلعه مقید بود و در آنجا کتاب «الهدایه» و رساله ی «حي بن يقظان» و کتاب «القولنج» را تألیف کرد.

ابن سینا پس از رهایی از حبس، مدتی در همدان بود تا به اتفاق برادر و شاگردش ابوعبید

جوزجانی و دو غلام، در جامه ی صوفیان، از آن شهر فرار کرده و به اصفهان نزد علاء الدولهی کا کویه رفت. در خدمت آن پادشاه، با حرمت بسیار پذیرفته شد و همواره در سفر و حضر و در جنگ و صلح با او بود و به تألیف و تصنیف اشتغال داشت، تا به سال ۴۲۸ که با علاء الدوله به همدان می رفت، بیمار گردیده و در آن شهر درگذشت و همان جا مدفون گشت.

ابوعلی، مردی نیرومند و زیبا روی و ظریف و از حیث قوای جسمانی در نهایت کمال بود و بر اثر نیرومندی فراوان، از کار احساس خستگی نمی کرد. از این جاست که وزارت و منادمت سلاطین و تحمل رنج سفر را با تألیف و تصنیف و تعلیم همراه می کرد و شب ها تا دیرگاه به تحریر کتب و رسالات اشتغال می ورزید. او علاوه بر مقام شامخی که در علوم مختلف داشت، دارای مقام ادبی قابل توجهی نیز بوده و قدرتش در زبان عربی و مهارتی که در بیان مطالب داشت، باعث شده تا نثرش روشن و وافی به مقصود باشد. از این گذشته ابن سینا در یکی دیگر از فنون ادب، یعنی شعر نیز وارد شده و اشعاری به تازی و

پارسی از خود باقی گذاشته است. از جمله آثار منظوم او، منظومه هایی است که در مسایل علمی ساخته است و غیر از این، چند قطعه و رباعی و قصیده به فارسی و عربی دارد. عدد ابیات اشعار فارسی اش مجموعة شصت و پنج است. مجموع آثار وی به حدود ۲۳۸ کتاب و رساله و نامه بالغ می گردد.

برخی آثارش عبارتند از: قانون - شفا – نجات - دانشنامه ی علایی - الاشارات و التنبيهات - الانصاف - التعليقات - رسالة الحدود - المحكمة المشرقية - عيون الحكمة - المباحثات - احوال النفس - الحكمة العروضية - المبدا و المعاد و...