کم خونی وضعیتی است که در آن گلبول های قرمز به میزان کافی برای حمل اکسیژن به بافت های بدن وجود ندارد. هنگامی که بافت ها مقدار مناسبی از اکسیژن را دریافت نکنند، تعداد زیادی از اعضا تحت تاثیر قرار می گیرند. کم خونی در بارداری موضوع مهمی است زیرا ارتباط مستقیم با کم بودن وزن نوزاد، تولد زود هنگام نوزاد و فوت مادر دارد. در این مقاله به کم خونی در بارداری و راه های درمان آن خواهیم پرداخت.

خطر ابتلا به کم خونی برای زنان باردار بیشتر می باشد زیرا در هنگام بارداری بدن برای کمک به تولید مواد مغذی برای نوزاد، مقدار بیشتری خون تولید می کند. در صورتی که به کم خونی در بارداری به سرعت رسیدگی شود، به راحتی قابل درمان است و به شکل خفیف نمایان می شود. اما در صورتی که درمان نشود، خطری جدی مادر و نوزاد را تهدید می کند.

 

انواع کم خونی در بارداری

بیش از 400 نوع مختلف کم خونی وجود دارد اما برخی در بارداری رایج تر می باشند.

انواع کم خونی که در بارداری بیشتر مشاهده می شوند عبارتند از:

کم خونی فقر آهن در بارداری

در آمریکا دلیل اصلی کم خونی کمبود آهن می باشد و رایج ترین نوع کم خونی در بارداری، کم خونی فقر آهن می باشد. حدود 15 تا 25% زنان باردار کمبود آهن دارند. آهن ماده معدنی است که در گلبول های قرمز یافت می شود و وظیفه حمل اکسیژن از شش ها به قسمت های مختلف بدن را بر عهده دارد همچنین به عضلات کمک می کند اکسیژن را ذخیره و استفاده کنند. هنگامی که مقدار کمی آهن تولید می شود، بدن خسته می شود و مقاومت آن نسبت به عفونت کاهش می یابد.

کم خونی فقر فولات در بارداری

فولات (فولیک اسید) نوعی ویتامین قابل حل در آب می باشد که از آسیب دیدن سیستم عصبی در طول بارداری جلوگیری می کند. فولیک اسید یک مکمل رایج می باشد که برای زنان باردار تجویز می شود اما این ماده در مواد مغذی مثل غلات، سبزیجات برگ دار، موز و هندوانه یافت می شود. عدم حضور فولیک اسید در رژیم غذایی باعث کاهش تعداد گلبول های قرمز و کم خونی می شود.

کم خونی فقر ویتامین ب 12 در بارداری

ویتامین ب12 نیز یکی از ویتامین های ضروری می باشد که به تولید گلبول های قرمز کمک می کند. اگرچه برخی خانم ها در رژیم غذایی خود به میزان کافی ب12 مصرف می کنند، اما ممکن است بدن آن ها این ویتامین را جذب نکرده و کمبود ویتامین ب 12 در بدن آن ها مشاهده شود.

دلایل کم خونی در بارداری

دلیل کم خونی به تعداد گلبول های قرمز تولید شده در بدن و میزان سلامتی آن ها مربوط می شود. کاهش سطح هموگلوبین در بارداری به دلیل افزایش بیشتر حجم پلاسما در مقایسه با حجم گلبول قرمز می باشد. در طول سه ماهه دوم بارداری، بیشترین تفاوت بین سرعت های افزایش حجم پلاسما و گلبول های قرمز مشاهده می شود.

در ادامه عواملی که گلبول های قرمز را تحت تاثیر قرار می دهند و موجب کم خونی می شوند ذکر شده است:

  -  کمبود آهن در رژیم غذای به دلیل مصرف نکردن مواد غنی از آهن یا عدم توانایی بدن در جذب آهن مصرف شده

  -  بارداری؛ آهنی که در بدن زن تولید شده است برای افزایش حجم خون او مورد نیاز است. بدون مکمل های آهن، آهن کافی برای تامین منابع خون برای رشد جنین وجود ندارد.

  -  خونریزی شدید به خاطر قاعدگی، زخم یا اهدا خون باعث می شوند گلبول های قرمز سریع تر از این که تولید شوند از بین بروند.



علل بروز کم خونی در دوران بارداری :

-  تهوع و استفراغ در دوران بارداری

- بارداری‌های پشت سرهم و بدون فاصله

-  دو یا چند قلو بودن جنین‌ها

- تغذیه نادرست قبل و در حین بارداری کمبود فولات در غذاهای مصرفی است که منجر به نوع خاصی از کم‌خونی می‌شود

- داشتن اختلالات ارثی و ژنتیکی کم خونی مانند سلول‌های خونی داسی شکل

- خونریزی‌های احتمالی در دوران بارداری

- نوع دیگر کم‌خونی که ندرتاً اتفاق می‌افتد و در اثر کمبود ویتامین  B12 اتفاق می‌افتد  و بیشتر در افرادی که سابقه رژیم طولانی گیاه‌خواری  دارند دیده می‌شود و در کسانی که بیماری ژنتیکی خاصی دارند که روده‌های آن‌ها مواد مغذی را جذب نمی‌کند.

- کم خونی ناشی از بیماری‌های کلیوی و آرتریت روماتوئید

- کم خونی ناشی از تالاسمی‌ها که در این‌گونه افراد میزان هموگلوبین به طور ژنتیکی کمتر از حالت طبیعی است . که این‌گونه افراد بایستی پیش از بارداری مورد مشاوره ژنتیک قرار گیرند .

معمولاً پزشکان در معاینات اولیه دوران بارداری برای شخص باردار  با  کمک آزمایش‌هایی کم خونی را بررسی و تشخیص می‌دهند .

- آزمایش (هماتوکریت) : در این آزمایش درصد میزان گلبولهای قرمز  در پلاسما ‌سنجیده می‌شود.

- آزمایش میزان هموگلوبین: در این تست  وزن هموگلوبین خون را اندازه‌گیری می‌کند . با این حال با پیشرفت بارداری ، احتمال ایجاد کم خونی افزایش می‌یابد. بنابراین در اواخر سه ماهه دوم یا اوایل سه ماهه سوم باید آزمایش تکرار شود.



کم خونی ممکن است علامت و نشانه خاصی نداشته باشد و مخصوصاً در موارد خفیف علائم کم خونی عبارت‌اند از:

- خستگی 

- در گاهی موارد  تب

- سرگیجه

- رنگ‌پریدگی مخصوصاً در ناحیه ناخن، پلک و لب

- تپش قلب و تنگی نفس

- اختلال در تمرکز حواس

- تمایل شدید برای خوردن مواد غیرخوراکی مثل یخ  ، کاغذ ، خاک ، گچ

البته هر یک از علائم کم خونی که در بالا ذکر شد می‌تواند جز علائم بارداری محسوب شود و ربطی به کم خونی نداشته باشد

بهترین زمان برای مصرف قرص آهن  شب قبل از خواب است.

 

درمان کم خونی در بارداری

کم خونی در بارداری به راحتی قابل درمان است و لازم است بدانیم برای کم خونی چه بخوریم، در واقع می توان با افزودن آهن یا مکمل ها به رژیم غذایی روزانه این مشکل را حل کرد. معمولا این مسئله می تواند باعث کاهش تاثیر کم خونی شود. اما در برخی موارد نادر، زنان با کم خونی شدید ممکن است نیاز به تزریق خون داشته باشند. با دکتر خود مشورت کنید و منابع ضروری برای بدن خود را مصرف کنید.



جلوگیری از کم خونی در بارداری

جلوگیری از کم خونی در بارداری با تغییر یا افزودن مواد مغذی به رژیم غذایی امکان پذیر است. متخصصان توصیه می کنند زنان باردار روزی (حداقل 3 وعده) 30 میلی گرم آهن مصرف کنند.

مواد غذایی غنی از آهن:

  -  گوشت قرمز و مرغ و خروس

  -  تخم مرغ

  -  سبزیجات برگ دار و سبز تیره (مثل بروکلی، اسفناج و کلم)

  -  آجیل ها و دانه ها

  -  لوبیا و عدس

به دلیل این که خوردن این مقدار آهن به شکل موادغذایی در طول بارداری کاری دشوار است، استفاده از مکمل ها در دوران بارداری نیز در کنار موادغذایی توصیه می شود. موادغذایی غنی از ویتامین ث به جذب بیشتر آهن کمک می کند هچنین راههایی برای جذب بیشتر آهن در دوران بارداری وجود دارد که باید مطالعه نمایید. همچنین مصرف این ویتامین ها نیز مفید می باشد.

موادغذایی غنی از ویتامین ث:

  -  مرکبات

  -  توت فرنگی

  -  پرتقال

  -  کیوی

  -  گوجه فرنگی

  -  فلفل دلمه ای

انتظار می رود بعد از زایمان، حجم خون و سطح پلاسما به حالت نرمال برگردد. بهتر است هرگونه نگرانی مربوط به کم خونی که در بارداری جدی تر می شود را مورد رسیدگی قرار داد. همچنین بهتر است در طول بارداری به مشکل کم خونی رسیدگی شود.

عوارض مصرف قرص آهن

مصرف  زیاد قرص آهن به صورت ممکن است عوارضی را برای شخص باردار به همراه داشته باشد :

بروز اختلالات  گوارشی شود مانند اسهال ، یبوست و تهوع  در بیشتر موارد مصرف بیش از حد آهن موجب بروز  یبوست می‌شود و این باعث تشدید یبوست دوران بارداری نیز می‌شود. برای رفع  یبوست ، آب زیاد بنوشید ، سبزیجات زیاد مصرف کنید و آب آلو بنوشید زیرا خود آلو منبع غنی آهن است. تهوع و به ندرت اسهال از سایر عوارض آهن محسوب می‌شوند. برای جلوگیری تهوع بعد از خوردن قرص آهن می‌توانید آن را پیش از خواب مصرف کنید .

برای جلوگیری از عوارض قرص آهن در دوران بارداری می‌توانید از دوزهای  پایین شروع کرده و کم‌کم میزان آن را افزایش دهید و همچنین  اگر مدفوع زن باردار پس از خوردن قرص آهن سیاه شد جای نگرانی نیست و این تغییر کاملاً طبیعی است.

عوارض کم خونی در دوران بارداری بر جنین و مادر   

جنین  نیاز آهن خود را از بدن شما برطرف می نماید ، او سهم خود را قبل از زن باردار برداشت می‌کند.کم خونی در سه ماهه اول و دوم بارداری احتمال وقوع زایمان زودرس  یا تولد  نوزاد با وزن کم را بیشتر خواهد کرد. بنابراین این امر را جدی بگیرید و فقر آهن شدید باعث پایین آمدن ذخیره آهن بدن نوزاد به هنگام تولد  خواهد شد  و او را در دوران کودکی در معرض خطر کم خونی قرار خواهد داد.

کم خونی و فقر آهن در دوران بارداری باعث آسیب رساندن به سلامت شخص باردار می‌گردد انرژی شخص کم شده  و قدرت مبارزه با عفونت‌ها و باکتری‌ها در بدن شخص کم خون کمتر خواهد شد.



پیشگیری و درمان کم خونی

- مصرف مرتب مکمل‌های دوران بارداری

- داشتن تغذیه مناسب در دوران بارداری

- مصرف سبزیجات و میوه‌های مناسب در دوران بارداری مانند : لوبیا، کشمش، خرما، آلو، انجیر، زردآلو، سیب‌زمینی (با پوست)، کلم بروکلی، چغندر، سبزیجات دارای برگ‌های سبز، نان‌های سبوس‌دار، شیرۀ قند سیاه، و غلات غنی‌شده با آهن.

- مصرف آب میوه‌های سرشار از ویتامین cبرای جذب بهتر آهن مواد غذایی و مکمل‌ها مانند آب لیمو ،آب گوجه‌فرنگی ،توت‌فرنگی ، گریپ‌فروت ، کیوی و...

- مصرف نکردن مواد حاوی کلسیم به هنگام مصرف مکمل‌های آهن بهتر است شیر  در فاصله بین دو وعده غذا مصرف گردد.

از مصرف بیش از حد قهوه و چای در دوران بارداری خودداری نمایید .

نکته از مصرف جگر در دوران بارداری به شدت خودداری کنید . زیرا حاوی ویتامین A در حدی زیان‌آور است که منجر به ناهنجاری‌های مادرزادی می‌شود.