سوال مخاطب نی‌نی‌بان:من دوره پریودی ۲۸ روز دقیقی دارم که سر ۲۸ روز همیشه پریود می شدم و تاخیر هیچوقت نداشتم برای بارداری این ماه اقدام کردم و الان که سه روز از پریودم گذشته جواب بی بی چک منفی بوده پس این تاخیر برای چی است؟ و اینکه کی دوباره برم آزمایش خون که جواب دقیق باشد؟ آزمایش بتا همون آزمایش خون است؟

پاسخ دکتر کتایون برجیس، متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ نازایی:

در ابتدا بهتر است نگران نباشند و استرسشان را کم کنند چون همین استرس می تواند روی باردار شدن تاثیر منفی داشته باشد. ما معمولا به خانم هایی که سنشان کمتر از سی سال هست یک سال زمان می دهیم تا بعد از اولین اقدام برای بارداری، بچه دارد شود. اگر سن خانم بالای سی سال باشد این زمان حدود ۷ ماه است و برای خانم های بالای ۴۰ سال هم حدود ۳-۴ ماه زمان در نظر می گیریم. این خانم هم که حدودا سی ساله هستند هنوز زمان در اختیار دارند تا باردار شوند و از این بابت نباید نگران باشند. اگر در حال حاضر عارضه دیگری از جمله عفونت و... دارند باید بررسی شوند و بیماری یا اختلال جانبی درمان شود. در غیر این صورت می توانند تا یک سال صبر کنند و بعد از آن اگر بارداری اتفاق نیفتاد همزمان با همسرشان به کلینیک های ناباروری مراجعه کنند تا آزمایش های تخصصی برایشان انجام شود.

ما معمولا به خانم هایی که سیکل قاعدگی منظمی دارند و به موقع دچار عادت ماهانه می شوند توصیه می کنیم اگر می خواهند بدانند که باردار هستند یا نه بعد از اینکه زمان مقرر پریودشان گذشت و خونریزی اتفاق نیفتاد آزمایش بدهند. حالا این آزمایش می تواند آزمایش خون یا بارداری باشد. کلا ما انتظار داریم که بعد از به تاخیر افتادن پریود، تست بتا عدد حدود ۱۰۰ را نشان بدهد و در این زمان معمولا با بی بی چک هم که چک کنند جواب مثبت است. اما در مورد خانم هایی که قاعدگی های منظمی ندارند ممکن است بعد از تاخیر در پریود آزمایش بدهند و نتیجه منفی باشد اما چند روز بعد که مددا تست می دهند پاسخ مثبت است.

 

آزمایش بتا یکی از آزمایشاتی است که برای تشخیص بارداری از آن استفاده می‌شود. اما بتا چیست؟ بتا در واقع بخشی از هورمون HCG است. حال ممکن است این سوال برای شما پیش آید که هورمون HCG چیست؟! ما در ادامه این مطلب به طور کامل در خصوص این دو مفهومی که شاید برای شما ناآشنا باشند توضیح کاملی خواهیم داد.

هورمون HCG هورمونی است که در دوران بارداری توسط جفت تولید می‌شود و پس از برقراری ارتباط خونی بین مادر و جنین در گردش خون مادر وارد می‌شود و قابل سنجش می‌گردد. وظیفه‌ی این هورمون (hcg) نگهداری از جسم زرد است که تولید استرادیول و پروژسترون می‌کند. (جسم زرد (Corpus luteum) توده‌ی سلولی موقتی در تخمدان خانم‌های بارور است که هورمون‌های پروژسترون، استرادیول و اینهیبین A را ترشح می‌کند.) فرایند تشکیل هورمون اچ سی جی بدین صورت است که پس از عمل لقاح و لانه‌گزینی تخمک بارور شده در رحم، بین 3 الی 10 روز بعد جفت تشکیل می‌شود. حال توسط سلول‌های جفت، هورمون HCG تولید شده و به مراقبت از جسم زرد می‌پردازد. نیمه عمر این هورمون 12 الی 36 ساعت می‌باشد.

اندازه‌گیری هورمون hCG در خون اولین‌بار در حدود 11 روز پس از لقاح و بین 12 تا 14 روز پس از لقاح در ادرار قابل محاسبه است. اندازه‌گیری سطح این هورمون از طریق ادرار که در منزل انجام می‌گیرد بی بی چک نامیده می‌شود. مقدار HCG به طور طبیعی هر 72 ساعت دو برابر می‌شود به گونه‌ای که سطح آن در هفته‌های 8 تا 11 بارداری به حداکثر خود رسیده و سپس در ادامه بارداری کاهش می‌یابد.

آزمایش بتا چه زمانی انجام می‌شود؟

هورمون اچ سی جی در حاملگی طبیعی در حدود 4 الی 6 هفته پس از شروع بارداری افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده و سپس کم کم افت پیدا می‌کند. اما در مواردی همچون بارداری خارج رحم، حاملگی مولار، برداشت کل رحم و کورتاژ پس از حاملگی سیر نزولی سریعتر آن قابل مشاهده است. این آزمایش را هر زمان که مشکوک به حاملگی طبیعی و یا حتی موارد خارج رحمی بودید می‌توانید انجام دهید و درخواست آن بوسیله خود فرد نیز قابل قبول است.



آمادگی های لازم برای انجام آزمایش بتا چیست؟

برای انجام این آزمایش نیازی به ناشتا بودن نیست. عدم مصرف آب ضرورتی ندارد و حتی قطع داروهایی که در حال مصرف آن هستید (با تشخیص پزشک) لازم نیست. مدت زمان لازم برای انجام این آزمایش حدود نیم ساعت می‌باشد و شما در هر ساعتی از شبانه روز می‌توانید این آزمایش را انجام دهید. هورمون hcg ابتدا در خون ظاهر می‌شود و بعد از آن شروع به متابولیزه شدن کرده و در ادرار دفع می‌شود. بنابراین سنجش این هورمون در آزمایش خون حساس‌تر است و زودتر مثبت می‌شود. در موارد حاملگی خارج رحمی هم که حتما باید خون تست شود. آزمایش سنجش بتا به دو نوع تقسیم بندی می‌شود؛ نوع کیفی که در آن فقط وجود هورمون اچ سی جی در خون بررسی می‌شود و نوع کمی که میزان آن نیز مورد سنجش قرار می‌گیرد.



در مورد سطح هورمون hCG این نکات را به یاد داشته باشید:

اگر در آزمایش بتا سطح هورمون اچ سی جی کمتر از 5 mIU/ml باشد، یعنی اینکه بارداری وجود ندارد و اگر سطح این هورمون بالاتر از 25 mIU/ml باشد، بارداری قطعی است. اگر میزان HCG بین 10 تا 25 باشد نمی‌توان در مورد بارداری یا عدم بارداری اظهار نظر قطعی نمود.

نکته: واحد اندازه گیری این هورمون milli-international units per milliliter = mIU/ml می‌باشد.

در 85% بارداری‌ها مقدار این هورمون طی 48 الی 72 ساعت دو برابر می شود و هرچه سن بارداری شما بیشتر شود، زمان دو برابر شدن این هورمون طولانی‌تر شده و حداکثر به 96 ساعت می‌رسد.

در مورد سطح این هورمون در بدن باید دقت نمود. زیرا در برخی حاملگی‌های طبیعی مقدار این هورمون می‌تواند کم باشد ولی نوزادی کاملا سالم به دنیا آید. سونوگرافی در هفته‌های 5 و 6 بارداری صحت بیشتری نسبت به اندازه‌گیری hCG دارد.

به خاطر داشته باشید که هیچ عاملی نمی‌تواند سطح این هورمون را در بدن شما تحت تاثیر قرار دهد؛ به جز مصرف داروهایی که خود حاوی این هورمون باشند. داروهای حاوی هورمون اچ سی جی برای درمان نازایی مورد استفاده قرار می‌گیرد و پزشک در مورد زمان انجام این آزمایش پس از دریافت این داروها، شما را راهنمایی خواهد کرد. سایر داروها مثل آنتی بیوتیک‌ها، ضد دردها، قرص‌های ضد بارداری خوراکی یا سایر داروهای هورمونی هیچ تاثیر بر مقدار این هورمون نخواهند داشت.

زمانی که سطح هورمون hCG به 1000 الی 2000 برسد، سونوگرافی واژینال (ترانس واژینال) می‌تواند ساک حاملگی را تشخیص دهد. چون سطوح این هورمون می‌تواند مختلف باشد و زمان لقاح نیز به درستی مشخص نشده باشد، تشخیص با یافته‌های سونوگرافی تا زمانی که مقدار هورمون به mIU/ml 2000 نرسد قابل قبول نخواهد بود. بنابراین تا زمانی که سطح هورمون BHCG به حدود 2000 نرسیده اقدام به سونوگرافی واژینال نکنید؛ زیرا ساک حاملگی در سطحی پایین تر از عدد گفته شده قابل مشاهده نخواهد بود.

در اغلب موارد انجام تنها یکبار آزمایش بتا برای اندازه‌گیری هورمون اچ سی جی کافی نیست. در مواردی که در سلامت بارداری شکی وجود دارد، باید این آزمایش چند بار و با فاصله از هم انجام گیرد.



تفسیر آزمایش بتا بر اساس سن حاملگی

همانگونه که در بالا اشاره شد سطح هورمون HCG در بدن با گذر هفته‌های بارداری تغییر می‌کند؛ به گونه‌ای که تا هفته هفتم الی هشتم سطح این هورمون رو افزایش می‌رود و در هفته‌های آتی بارداری یعنی هفته نهم به بعد سطح این هورمون در بدن رو به کاهش می‌گذارد. لازم به ذکر است که مقدار این هورمون به طور معمول توسط پزشکان دوباره اندزاه گیری نمی‌شود مگر این که مشکلاتی همچون خونریزی، درد شدید شکمی یا سابقه سقط جنین وجود داشته باشد.

در جدول زیر سطح این هورمون بر اساس LMP یعنی تعداد هفته‌هایی که از اولین روز آخرین قاعدگی (Last Menstrual Period) گذشته، نشان داده شده است.

زن غیر حامله: <5 mIU/ml

بعد از یائسگی: <5/9 mIU/ml

نکته: اعداد مذکور صرفا به عنوان راهنما آورده شده است و افزایش این هورمون در افراد مختلف متفاوت می‌باشد.

نکته: در هفته‌های چهارم تا ششم بارداری مقدار هورمون بتا اچ سی جی (BHCG) هر 48 ساعت در بدن دو برابر می‌شود. توجه داشته باشید که اگر این افزایش به بیش از سه روز طول کشید احتمال بارداری خارج از رحم وجود دارد و باید بررسی شود

نکته: میزان سطح هورمون BHCG در هفته دوازدهم بارداری به بالاترین مقدار خود می‌رسد و بعد از آن باید رو به کاهش بگذارد. اگر بعد از هفته دوازدهم بازهم سطح این هورمون در حال افزایش باشد احتمال بارداری مولار وجود دارد و باید بررسی‌های لازم صورت پذیرد. (حاملگی مولار عبارت است از تخمک بارور شده‌ای که ناهنجاری‌های خاصی در آن وجود داشته باشد. در این وضعیت تخمک بارور شده یا هرگز بطور کامل به جنین تبدیل نمی‌‌شود و یا این که به شکل غیر طبیعی رشد کرده و نمی‌تواند زنده بماند.)



سطح پایین هورمون HCG در آزمایش بتا نشانه چیست؟

مقادیر پایین hCG می‌تواند علت‌های مختلفی داشته باشد و برای اطمینان از پیش فرض‌های موجود باید آزمایش طی 48 الی 72 ساعت بعد دوباره تکرار شود تا با توجه به تغییرات سطح هورمون بتوان قضاوت صحیحی داشت. سطوح پایین هورمون hCG می‌تواند نشان‌دهنده موارد زیر باشد:

  -  خطا در تعیین سن حاملگی

  -  احتمال حاملگی پوچ (Blighted Ovum) که منجر به سقط جنین می‌شود (حاملگی پوچ که به نام‌های تخمک سوخته یا Anembryonic نیز شناخته می‌شود یکی از علل رایج سقط جنین است. این اتفاق زمانی می‌افتد که یک تخمک در رحم بارور شده اما رشد آن به سرعت متوقف می‌شود و شکل صحیح را به خودش نمی‌گیرد.)

  -  حاملگی نابجا (Ectopic Pregnancy) یا همان بارداری خارج از رحم



سطح بالای هورمون اچ سی جی در آزمایش بتا نشانه چیست؟

همانند کم بودن سطح این هورمون، بالا بود بیش از حد آن نیز نشانه‌ی مواردی است که در زیر به آن اشاره می‌کنیم:

  -  خطا در تخمین سن بارداری

  -  حاملگی مولار

  -  چند قلو زایی



در چه مواردی تست بارداری آزمایش بتا (چه از طریق خون و چه از طریق اندازه‌گیری از طریق ادرار) مثبت می‌شود؟

  -  زمانی که بارداری قطعی باشد

  -  بیماری مول (حاملگی مولار) و یا بچه خوره وجود داشته باشد

  -  سرطان رحم وجود داشته باشد



در چه مواردی تست بارداری آزمایش بتا (چه از طریق خون و چه از طریق اندازه‌گیری از طریق ادرار) منفی نشان داده می‌شود؟

  -  زمانی که ادرار رقیق باشد (توجه داشته باشید که ادرار اول صبح به طور معمول بیشترین غلظت HCG را در بردارد و بهترین نمونه برای انجام تست ادرار (بی بی چک) است.)

  -  سقط جنین رخ داده باشد

  -  حاملگی خارج رحم اتفاق افتاده باشد.



علت نتایج مثبت کاذب در آزمایش بتا چیست؟

زمانی که هر یک از موارد زیر وجود داشته احتمال مثبت بودن جواب آزمایش به صورت کاذب وجود دارد. یعنی جواب آزمایش شما مثبت شده در حالی که این مثبت بودن صحت ندارد

 -   آلودگی باکتریائی ادرار

 -   وجود پروتئین و یا خون در ادرار

 -   مصرف متادون توسط بیمار

 -   مصرف بعضی داروها مثل پرومتازین یا کلردیازپوکساید

 -   وجود بیماریهائی مثل پروتئینوری، هموگلوبینوری

 -   روش انجام آزمایش اشتباه انجام شده باشد

 -   در خواندن نتایج اشتباه صورت گرفته باشد



علت نتایج منفی کاذب در آزمایش بتا چیست؟

پاسخ منفی کاذب زمانی اتفاق می‌افتد که:

 -   هورمون HCG در حد اکثر غلظت خود باشد و این مورد در روزهای 60 تا 80 بارداری می‌تواند اتفاق بیفتد.

 -   وجود خطا در روش انجام آزمایش

 -   انجام گرفتن آزمایش در روزهای اول لقاح که هنوز هورمون اچ سی جی در ادرار وارد نشده باشد

 -   نگهداری ادرار در ظروف غیر استاندارد