زندگینامه ابوسهل کوهی

 (۳۲۹ - ۳۹۲ ه.ق) ابوسهل و يجن بن رستم کوهی به سال «۳۲۹ ه / ۹۴۰ م» در یکی از روستاهای قدیمی طبرستان مازندران فعلی به نام کوه یا کوهیار دیده به جهان گشود و پس از چندین سال تلاش و فعالیت های مستمر علمی در سال حدود «۳۹۲ ه /۱۰۱۴ م» روی در نقاب خاک کشید.

او در روزگار حکمرانی شرف الدوله ی دیلمی که بر فارس و عراق حکومت می کرد، به فعالیت های علمی خود می پرداخت و به دستور حکمران مذکور رصدخانه ای در بغداد ساخت که قاعده اش قطعه ای کره ای به قطر ۲۵ ذراع ( تقریبا 12 / 5  متر) بود که در مرکز آن سوراخی از سقف قرار داشت و از آن شعاعهای خورشیدی وارد رصدخانه می شد و مدارات روزانه را رسم می کرد. در همین رصدخانه بود که وی توانست اولین بنای پلانتاریوم را بسازد.

کوهی به کمک ریاضیدانان بزرگی چون احمد بن محمد سجزی و عبدالرحمن بن عمر صوفی رازی که معاصر و همکار وی بودند، رصدهای بسیار دقیقی را انجام دادند. او رییس رصدخانه ی بغداد بود، لكن افتخار سرپرستی رصدها را صوفی رازی برعهده داشت که از طرف کوهی بدین کار مهم برگزیده شده بود تا میل خورشید را در انقلاب شتوى اندازه بگیرند. اما شهرت کوهی بیشتر به خاطر کارهای هندسی او و شرحهایی است که بر نوشته ها و کارهای دانشمندان بزرگی چون اقلیدس و آپولونیوس و ارشمیدس نوشته است. از جمله قضایایی که ارشمیدس به حل آن نایل نیامد، قضیه ی مربوط به اجسام کروی است که ارشمیدس آن را « Desphera Etcylindro» می نامید و کوهی توانست به راحتی به حل آن نایل آید.

او در کتاب خود تحت عنوان «رسالة في استخراج مساحت المجسم المكافی اندازه گیری جسم سهمی گون» که سوتر آن را به آلمانی ترجمه نموده، راه حلی را در این باره ارایه داده که روش حل مسأله، واضح تر و ساده تر از راه حل پیچیده ی ارشمیدس است.

جرج سارتن، مورخ مشهور اروپایی درباره ی کارهای علمی کوهی می نویسد: «کوهی هم خود را مصروف آن عده از مسایل کرد که طرح آن را ارشمیدس و آپولونیوس ریخته بودند و حل آنها منجر به معادلات بالاتر از درجه ی دوم می شد. او برخی از آنها را حل نموده و شرایط قابل حل بودن آنها را بررسی کرد. تحقیقات وی در این باب جزو بهترین آثار هندسی روزگار اسلامی محسوب می شود.»

اشنایدر درباره ی وی می گوید: کوهی حواشی بر مفروضات ارشمیدس نگاشته که در چاپ لاتینی کتاب بورلی به آن اشاره شده است. این ریاضیدان بزرگ ایرانی که خیام وی را در کتاب جبر و مقابله ی خود بسیار ستوده است، پرگاری اختراع نموده که طول یک شاخه اش قابل تغییر بود و جالب این که پرگار برای کشیدن بیضی و سایر مقاطع مخروطی به کار می رفت. وی اولین کسی است که پرگار به اصطلاح مخروطی را وصف کرده است.

کارها و آثار او:

از کوهی نوزده اثر ارزشمند در ریاضیات و نجوم در مهم ترین و بزرگ ترین کتابخانه های ایران و جهان به یادگار مانده است، و دانشمندان اروپا از آثار او بهره ها برده اند که ذیلا به برخی از مهم ترین آنها اشاره می شود.

1- رسالة في البرار التام: وپکه متن عربی این کتاب و ترجمه ی فرانسوی آن را با مقدمه و یادداشت هایی ارزشمند در سال ۱۸۷۴ میلادی به چاپ رسانیده است.

۲ - رسالة في استخراج ضلع المسيع المتساوی الاضلاع: این کتاب در سال ۱۹۶۳ توسط سامپلونیوس به زبان آلمانی ترجمه شد.

۳- رسالة في استخراج مساحة المجسم المكافی: این اثر را سوتر در سال ۱۹۱۸ به آلمانی ترجمه کرده است.

۴ - رسالة في قسمة الزاوية المستقيمه الخصين بثلثه أقسام متساويه: این کتاب در سال ۱۹۶۲ توسط آیدین صاییلی به دو زبان عربی و انگلیسی به چاپ رسیده است و...

آثار کوهی در گزارشات بین المللی علوم :

۱۔ کتاب اندازه گیری سمیوار او در گزارش های انجمن فیزیک و پزشکی ارلانگن.

۲۔ تثلیت زاویه ی کوهی در نشریه ی دشمن کنکره ی بین المللی تاریخ علوم، پاریس، ۹۶۴ . ۳- مقاله ی کوهی دربارهی امکان حرکت نامتناهی در زمان متناهی در گزارش های هشتمین کنگرهی بین المللی تاریخ علوم، فيرتز پاریس، ۹۵۸»

۴. مطالعه روی آثار کوهی در گزارش دهمین کنگرهی بین المللی تاریخ علوم