زندگینامه عبدالرحمان صوفی رازی

(۲۹۱ - ۳۸۶ ه. ق) ابوالحسن عبدالرحمن بن عمر سهل صوفی رازی که اروپاییان او را «ازوفی» می نامند، اصلا اهل فسای استان فارس بوده که در شهرری تهران، در چهاردهم محرم ۲۹۱ ه/ ۹۰۲ م» چشم به جهان گشود و در سیزدهم محرم سال «۳۸۶ ه / ۹۸۶ م» دیده از جهان فروبست.

صوفی از طریق رصدخانه ای که در وسط باغ این پادشاه قرار داشت، توانست به مشاهده ی ستارگان پرداخته و آنها را رصد نماید. او از همین جا متوجه تعدادی از ستارگان ثابت می شود که هیپارک، منجم معروف متوجه آنها نشده بود. هم چنین او ستارگان فردوج را شناسایی کرده و با کمال شجاعت و جرأت به اصلاح اشتباه های رصدهای بطلمیوس پرداخت.

وی اولین منجمی است که در تعیین قدر ستارگان تفحص کرده است. برخی از کشفیات او در باب نجوم بدین قرار است:

١ - اولین سحابی در اندرومد.

۲- کشف سحابی در «وول - پکولا» در صورت فلکی روباه.

٣- تحقیق دربارهی سحابی نثره در صورت فلکی خرچنگ.

۴- ساختن کرهی سماوی جالبی که اکنون در موزهی قاهره نگه داری می شود.

از صوفی کتب بسیار زیاد دیگری نیز به یادگار مانده است که برخی از آنها در کتابخانه ها و موزه های اروپا، از جمله کتابخانه های پاریس، آکسفورد، کپنهاگ، سن پترزبورگ، استانبول و آستان قدس رضوی در دست رس دانشمندان و منجمان است. از جمله ی آنها، کتاب های زیر را می توانیم نام ببریم

١- رساله ی اشکال متساوی الاضلاع ۲ - رسالة في الأكواكب الثابته ۳- رسالة التذكر. ۴ - رسالهى مطارح الشعاعات ۵ - رسالة في العمل به الاسطرلاب.

شیلر، منجم دانمارکی، دو کتاب معروف صوفی را به زبان فرانسه در کپنهاک و سن پترزبورگ انتشار داد و نیز سوتر و روستا، کتاب في العمل الاسطرلاب» را منتشر کردند.

سرقت های علمی غرب از شرق بر دانشمندان و دانش پژوهان آگاه و اهل فضل پوشیده نیست؛ تا آنجا که بنا به اعتراف برخی از دانشمندان منصف اروپا، بسیاری از پیش رفت های کنونی غرب، مديون آثار علمی شرق، به ویژه ایران و اسلام است. همانگونه که اشاره شد، یکی از آثار مهم صوفی، صورالکواکب اوست که خواجه نصیر طوسی اولین بار این کتاب را در سال ۶۴۷ هجری قمری از عربی به فارسی برگرداند. در سال ۱۸۴۳ میلادی دانشمندی به نام «اوگلونور»، کتابی به نام «سحابی یونیورس» را در برلین منتشر کرد. آن زمان دانشمندان نجوم توجه زیادی به ستارگان سحابیهای کهکشان نداشتند.

وقتی تحقیق درباردی سحابیها و کهکشان آغاز شد، پرده ها به کنار رفت و دانشمندان علم نجوم در یکی از کتابخانه ها متوجه کتابی شدند که در سال ۱۸۳۱ (۱۲ سال قبل از اوگلونور) توسط دانشمندی به نام «کورین پیر سوال از روی سه نسخه ی خطی که در کتابخانه های پاریس موجود بوده، به زبان فرانسه ترجمه شده است، و نویسندهی آن «عبدالرحمن صوفی رازی» است. پس از تحقیق و مطالعه ی این کتاب، دانشمندان پی بردند که «اوگلونوره مطالب کتایش را از روی کتاب «عبدالرحمن صوفی» استنساخ کرده، بی آنکه نامی از وی بیرد. به همین دلیل، مرکز تحقیقات نجوم و بخش سحابی ها در لندن، در کتاب تحقیق در سحابی ها، که قسمتی از آن، در مجلهی انجمن نجومی بریتانیا، سال ۱۹۶۷، در شماره ۴۴، جلد ۷۸ چاپ شده، تام عبدالرحمن صوفی را بر سر لوحهی محققین چاپ می کند.

در پایان بد نیست بدانید که در کنگره ی ستاره شناسی که در سال ۱۹۶۰ در خارج از کشور برپا شد، برای تجلیل از این دانشمند بزرگ ایرانی، در نصف النهار ۱۳ درجه های جنوبی کرهی ماه و به نقطهی دیگر فضا، نام او ثبت گردید.