زندگینامه محمدبن زکریا رازی

 (۲۵۱ - ۳۱۳ ه. ق) ابوبکر محمد زکریای رازی بین سال های ۲۴۰ تا ۲۵۱ ه. ق در ری متولد شد. پدرش تاجر بود و می خواست فرزند خود را نیز به کسب وادار کند، ولی محمد راضی به این امر نشد و در آغاز جوانی به موسیقی پرداخته و سپس به دانش روی آورد. در همین زمان یکی از دوستان داروگرش، صمیمانه او را تشویق کرد که به علم طب روی آورد و آن را فرا بگیرد و رازی نیز سرانجام چنین کرد. وی در حدود ۳۵ سالگی برای آموختن علم طب به بغداد رفت و پس از تکمیل معلومات به موطن اصلی اش بازگشت و به درمان بیماران پرداخت. در این امر چنان مهارت نشان داد که از دورترین نقاط، بیماران برای بهبود به نزدش می آمدند و او نیز با کمال خوش رویی به درمان آنها می پرداخت، تا آنکه بیمارستان ری را بر پا کرد و خود ریاست آن را بر عهده گرفت.

بیمارستان ری، علاوه بر آنکه برای درمان بیماران بود، مرکز دانشمندان، حکما و پزشکان نیز محسوب می شد. رازی در این بیمارستان، مجلس درس بزرگی داشته و چون بیماران از اطراف و اکناف به آنجا می آمدند، ابتدا شاگردان درجه ی آخر به تشخیص بیمار تازه وارد می پرداختند. اگر آنها از تشخیص عاجز می ماندند، شاگردان بالاتر و به همین ترتیب اگر این دسته نیز اظهار عجز می کردند، خود رازی بیمار را معاینه و مرض را تشخیص می داد. سپس در مورد آن بیماری گفت وگو می کرد. بدین ترتیب علم الأمراض» و «علام الأمراض» را برای شاگردان ذکر می کرد.

رازی پس از آن که مدت ها در ری بود، به موجب خواهش خلفا و تمایل خود به بغداد رفت و به شکلی عجیب و باور نکردنی محلی را برای ساختن بیمارستان انتخاب کرد. وی دستور داد که در محلات مختلف شهر گوشتهایی بیاویزند. پس از چند روز به بررسی گوشت ها پرداخت. در محلی که گوشت دیرتر فاسد شده بود، دستور داد تا بیمارستان را بنا کنند. در آنجا نیز ریاست بیمارستان را به او واگذار کردند و وی در آن جا به تدریس علوم و فنون به شاگردان خود پرداخت.

رازی علاوه بر آنکه در باب شیمی، کتب و رسالات و عملیات دانشمندان پیشین را به خوبی می دانست، شخصا نیز تتبعاتی در آن به عمل می آورد و سرانجام نیز «الكل» و «اسید سولفوریک» را کشف کرد. ولی این اعمال باعث شد که وی در اواخر عمر کور گردد و سرانجام نیز بین سالهای ۳۱۳ تا ۳۲۰ ه. ق درگذشت. در مورد محل وفات وی نیز اختلاف است. بعضی ری و برخی بغداد را محل فوت او نوشته اند.

مؤلفات و مصنفات رازی را قریب دویست و هفتاد و دو رساله و کتاب و مقاله در علوم مختلفه دانسته اند که قریب یک صد و اندی از آنها در طب می باشد.

كتب طبی رازی عموما نتیجه ی تجارب و اعمال وی در بیمارستان و مطب می باشد، که بزرگ ترین آنها کتاب حاوی است. این کتاب یک دوره دایرة المعارف طبی است که رازی در آن جميع عقاید و نظرات پزشکان گذشته را بیان داشته و سپس نظر و رأي و تجربه ی خود را ذکر می کند.

این کتاب بعدا به نام «الجامع الحاضر لصناعه الطب» نامیده شده است.

رازی در این کتاب تجارب شخصی و بالینی را که طی طبابتش در بغداد و ری کسب نموده متذکر گردیده است. در این کتاب تعداد سی و سه (یا سی و چهار) حکایت طبی وجود دارد.

کتاب حاوی، بزرگ ترین و معتبرترین و مطول ترین تألیف رازی است که مدتها مرجع طلاب علوم طبی در دنیا بوده و به لاتینی به سال ۱۴۸۶ میلادی ترجمه شده و آنگاه در ونیز (ایتالیا) در سال های ۱۵۲۹ و ۱۵۴۳ میلادی به چاپ رسیده که نسخ آن بسیار کم یاب است.

کتاب حاوی یک دوره ی کامل تشریح و وظائف الأعضا و علم الأمراض و داروشناسی و به طور خلاصه یک دوره جامع طب ( البته تا دوران رازی) می باشد.

کتاب های دیگر وی در طب مانند «منصوری» و «مرشد» یا (فصول) و کتاب «آبله و سرخک،

کتاب الجدرى و الحصيها و کتاب سنگ مثانه و کلیه در مقام خود کم نظیر می باشند.

در کتاب آبله و سرخک که در سیزده فصل می باشد، رازی علت بروز آبله و افرادی که استعداد گرفتن آبله را دارند و علامات و اعراض و خویشتن داری از آبله و موادی که بیرون زدن آبله را تسریع نماید و دستور غذای بیمار آبله ای و سرخکی و انواع و اقسام آبله و سرخک بی خطر و خطرناک را گفته است. قطعا این کتاب براساس تجارب و ملاحظات شخصی وی است. رازی در این کتاب برای اول دفعه در تاریخ طب تشخیص افتراقی بین آبله و سرخک را داده و از آبله مرغان نیز سخن گفته است.

برای اطلاع از اهمیت این کتاب و اینکه اول دفعه رازی تشخیص افتراقی و تفکیکی بین آبله و سرخک را گفته است، کافی است متذکر گردیم که این کتاب به زبانهای یونانی، فرانسوی، انگلیسی، لاتین و آلمانی ترجمه شده و قریب چهل مرتبه در دنیا چاپ شده است.

آنچه رازی در این کتاب دربارهی آبله و سرخک گفته، با موازین علم امروزی مطابقت دارد و اگر قرار شود همه ی آن مطالب گفته شود، مستلزم نگارش یک کتاب است. عده ای از دانشمندان تاریخ طب عقیده دارند که کتاب آبله و سرخک بزرگ ترین تالیف رازی است و همه متفق القول رازی را طبیبی می دانند که توانسته با کمال دقت، مطالعه ی بسیار صحيح و عمیقی روی این دو بیماری بکند.

کتاب سنگ کلیه و مثانه نیز مانند کتاب بالا از تأليفات بسیار مهم و نفیس رازی است.