رسانه ای شدن چه اهمیتی دارد؟

رسانه ای شدن امروزه بسیاری از اندیشمندان، انگشت خود را به سوی فناوری ارتباطات جمعی و رسانه های جمعی به عنوان عوامل مؤثر گمراه کننده » نشانه رفته اند. برای مثال، یورگن هابرماس مدعی شده است که دموکراسی قوی صنعتی غربی، فرهنگ رسانه ای شده ای به وجود آورده که تنها در خدمت کارایی اقتصادی است. پیش تر بارت و بودریار نیز، وضعیت یادشده را سرزنش کرده بودند. انتقاد به رسانه ها از دهه های ۱۹۵۰ از جانب هر دو طیف راست و چپ طیف های سیاسی و اخلاقی رایج شد. رسانه ها را به دلیل ایجاد هر چیزی از خشونت خیابانی و فروپاشی خانواده تا پوچ گرایی فلسفی مقصر می دانند. هم اینک نیز این پرسش که آیا رسانه های جمعی ابزار و به زعم برخی عامل نابودی اخلاقی به شیوه هابرماس، بارت، بودریار و دیگران هستند، به اشکالی دیگر مطرح است.

هرودوت چند قرن قبل از میلاد گفته بود که طرز فکر مصری ها با یونانی ها متفاوت است. زیرا کتاب های آنها با هم فرق می کند. بدین ترتیب، وی این مفهوم را مطرح کرد که ویژگی های رسانه ای مورد استفاده یک فرهنگ برای انجام فعالیت های بازنمایانه خود، تعیین می کند که چگونه اعضای آن فرهنگ، دنیا را می فهمند. ابن خلدون در قرن چهاردهم نیز دیدگاه مشابهی داشته است.

یکی از اشکال رسانه ای شدن در جامعه کنونی، جوان سازی است. به این معنا که امروزه مفهوم جوان سازی یعنی افزایش شانس سالم ماندن، عمر طولانی داشتن نسبت به نسل های پیشین و بالاخره نه تنها در طبقات مرفه؛ بلکه به نوعی در تمامی اقشار، طبقات و گروه های اجتماعی، جوانی و زیبارویی وجود دارد.

این آرزو با پیام هایی بارور می شود که جامعه را از طریق تبلیغات رادیویی و چاپی در بخش آغازین قرن بیستم بمباران می کردند؛ پیام هایی که با پیدایش تلویزیون در اوایل دهه ۱۹۵۰ اجتماعی تر، فراگیرتر و امتناع کننده تر شدند. در دهه ۱۹۹۰، آرزوی جوان بودن نه تنها به معنای آرزوی سالم تر ماندن و سالم تر به نظر رسیدن در دوره های طولانی تری از زندگی؛ بلکه به معنای جوان فکر کردن و جوان عمل کردن نیز بود. با پایان این دهه، فرایند جوان سازی به درجه نهایی بحران رسید، به گونه ای که به ویژگی تعیین کننده حالت ثابت ذهنی کل جامعه تبدیل شد.

یکی از انتقادات به رسانه ای شدن (به عنوان کارکردی منفی) این است که هرچه مردم بیشتر و بیشتر به انواع یکسانی از موسیقی در سراسر جهان گوش بدهند، انواع یکسانی از سبک های مد را ببینند و انواع یکسانی از فیلم ها و برنامه های تلویزیونی را تماشا کنند، تمایل به ظهور یک «رسانه جهانی هم متن» قوی تر می شود. امروزه گروههای زیادی در صدد ایجاد محدودیت برای رسانه ها هستند، اما خلاصی از این مخمصه رسانه ها با کمک سانسور یا هر شکل دیگری از کنترل دولتی مقدور نیست، حتی اگر کنترل محتوای رسانه ها در فرهنگ مصرف گرای امروز امکان پذیر باشد. زیرا تا اندازه زیادی ثابت شده است که این شیوه ها خیلی مواقع اثر عکس دارند.

برخی (مانند لاسن کانادایی) معتقدند، برای رهایی از این تأثیر رسانه ای شدن، باید مخاطبان را از معانی پنهانی پیام هایی که رسانه ها تولید می کنند، آگاه ساخت. چنین به نظر می رسد هنگامی که ذهن انسان از معناهای پنهان در متن آگاه شود، بهتر می تواند هر گونه اثر نامطلوب را که این گونه متن ها (محتواها) سبب می شوند، از خود دور کند. اینان بر این باورند که انسانها مصرف کنندگان ماشین وار معناهای فرهنگی نیستند؛ بلکه استفاده کنندگان خلاق این معناها هستند.

به هر حال، یکی از موضوعات جالب و طنز آمیز اثر رسانه ای شدن، این است که کسانی بیشتر از همه، رسانه ها را به سبب چنین تأثیراتیمحکوم می کنند که برای اظهار مقاصدشان بیش از همه تمایل به استفاده از رسانه دارند. بخش ترسناک تر این قضیه آن است که بسیاری از شخصیت های مخالف رسانه ها و وضعیت به اصطلاح رسانه ای شده، تحت حمایت کامل برخی غول های ده گانه رسانه ای هستند. شاید مسئله مهم فرهنگ رسانه ای شده عصر ما، آن است که منتقدان و مدافعان رسانه ها هر دو درست می گویند.