انتقال فرهنگ و فرهنگ سازی

 امروزه این واقعیت که رسانه ها نقش مهمی در فرهنگ سازی، انتقال فرهنگ، جامعه پذیری اولیه کودکان و همین طور جامعه پذیری درازمدت بزرگسالان دارند، به طور گسترده مورد قبول قرار گرفته است، گرچه اثبات ماهوی این پذیرش هنوز غیر ممکن به نظر می رسد. زیرا هر تاثیری از سوی رسانه ها بی درنگ با سایر تأثیرات ناشی از محیط اجتماعی، خانواده و سایر سازمانها و نهادهای اجتماعی درهم می آمیزد (مک کوایل، ۳۹۶ :۱۳۸۰). با این وصف، بخش مهمی از هنجارها و ارزش های اجتماعی از طریق به نمایش در آمدن برنامه های گوناگون رسانه ای بر فرآیند انتقال فرهنگ و جامعه پذیری تأثیر می گذارد.

مفهوم جدیدی مانند «بسیج» و «سازندگی» که از جمله ارزش های ساخته و پرداخته انقلاب اسلامی و البته باورهای دینی ماست، می تواند از طریق انواع فعالیت ها و برنامه های رسانه ای به عنوان عنصری از عناصر فرهنگی برای نسل آینده حفظ و تداوم یابد. همچنین، رسانه ها می توانند استنباط کلی از اولویت ها را در میان مردم منتشر کنند و توجه آنان را به طور خاص و گزینشی بر موضوعی مانند بسیج و سازندگی معطوف دارند. آنچه در این بین، اهمیت دارد و انتقال فرهنگ بسیج سازندگی را برای رسانه اسان تر می سازد، مفهومی با عنوان «سازگاری» است که راجرز و شومیکر بدان اشاره داشته اند. آن دو بر این باورند که هر مفهوم یا ایده جدید و نوآورانه که با ارزش های موجود جامعه هماهنگی بیشتری داشته باشد، نه تنها احتمال پذیرش آن بیشتر می شود؛ بلکه از میزان خطر پذیری آن کاسته و باعث اطمینان بیشتر نوآور می شود. ایده جدید (بسیج سازندگی) نه فقط باید با ارزش های اجتماعی ریشه دار و فرهنگ جامعه سازگار باشد؛ بلکه باید با عقاید و ایده هایی که قبلا مورد پذیرش قرار گرفته اند نیز هماهنگ باشد (راجرز و شومیکر، ۱۵۸ ۱۳۹۹۰). بسیج سازندگی، به عنوان سازمانی اجتماعی در خدمت توسعه، نه تنها با ارزش اجتماعی جامعه سازگار است؛ بلکه محصول و فرآورده جامعه نیز هست. از این رو، به نظر نمی رسد که مشکل چندانی در خصوص پذیرش آن در جامعه وجود داشته باشد. رسانه ها با اطلاع از این سازگاری به طور عمیق می توانند مؤثر واقع شوند.

ایجاد مشارکت اجتماعی مشارکت اجتماعی در ساده ترین حالت، میزان دخالت یا همکاری اعضای نظام اجتماعی در فرآیند تصمیم گیری جمعی است که صرف نظر از نوع یا روش اظهار نظر آنان، هر نظام اجتماعی نیازمند این نوع تصمیمات جمعی (مشارکت اجتماعی) اعضای خویش است. شواهد محکمی وجود دارد که نشان می دهد، میان نرخ مشارکت اعضای نظام اجتماعی و برخی پدیده و رخدادهای اجتماعی دیگر نظیر روابط و اعتماد اجتماعی، وفاق، میزان رضایت مندی، رابطه مثبتی برقرار است (چلپی، ۱۳۷۵). چنان که مطالعات فرنج و دیگران نشان داد، مشارکت در تصمیم گیری های جامعه به ویژه هنگامی که اعضای نظام اجتماعی احساس کنند مشارکت آنان در تصمیم گیری ها مشروع و عمیق است، بیشتر و بیشتر می شود (راجرز و شومیکر، ۳۰۵ :۱۳۹۹).

براساس تحقیقات سازمان یونسکو، یکی از مهم ترین اهداف ارائه طرح های نوآورانه مانند بسیج سازندگی باید فراهم ساختن شرایط برای پذیرش مسئولیت ها، مشارکت اجتماعی و از همه مهم تر آماده ساختن مردم به ویژه جوانان باشد تا آنها خود برای خود انتخاب کنند؛ یعنی هدف طرح هایی مانند بسیج سازندگی باید آن باشد که مردم و جوانان بتوانند خود به مشارکت بپردازند.

روشن است که مشارکت اجتماعی با سایر اشکال مشارکت مربوط است و نمی توان بدون توجه به سایر اشکال آن، تنها با تبلیغ، آموزش و آگاه ساختن مردم، مشارکت اجتماعی را بالا برد. مردم از راه آموزش یاد می گیرند که مشارکت امری پسندیده است؛ اما به سادگی مشارکت پذیر نمی شوند. مشارکت امری عملی و تمرینی است نه نظری و نگرشی ویژگی مهم مشارکت اجتماعی آن است که انسان ها از روی تمایل و علاقه به مشارکت روی آورند نه با اجبار و اکراه.

در این بین، تلاش هایی که برای عملیاتی سازی مفهوم مشارکت در خصوص ارتباطات و رسانه صورت گرفته شامل طیف وسیعی از مشارکت به عنوان وسیله و مشارکت به عنوان هدف بوده است. در هر دو دیدگاه، مشارکت امری حیاتی و مهم تلقی شده است. بسیاری از پژوهشگران بر این باورند که مشارکت مطلوب، مشارکت مردم عادی است. به هر حال، گرچه نگرش های متمرکز بر پدیده مشارکت همچون گذشته مورد تشویق قرار می گیرند، اما مسئولان و مدیران اغلب، ارتباط مشارکتی را بد فهمیده اند. زیرا به صورت از بالا به پایین طراحی شده است.