کارکردهای رسانه ها چیست؟

کارکردهای رسانه ها کارکرد عبارت است از حاصل، نتیجه، فایده و به تعبیر دیگر، نقش یا اثری که هر پدیده در زنجیره ای از پدیده های مرتبط با آن باقی می گذارد. دورکیم در کتاب «تقسیم کار اجتماعی»، کارکرد را در همین معنا به کار برده است (توسلی، ۲۱۷ :۱۳۷۹). اسکیدمور معتقد است، بهترین راه برای فهمیدن این واژه، در نظر گرفتن آن به عنوان یک اثر است و کارکرد هر عملی، اثر آن است (اسکیدمور، ۱۶۱ :۱۳۷۵). مرتن نیز، کارکردهای اجتماعی را به کار کردهای آشکار و پنهان و کارکردهای مثبت و منفی تقسیم کرده است، تا این تلقی به وجود نیاید که آثار اجتماعی یک پدیده یا نهاد اجتماعی مانند رسانه (مک کوایل، ۱۸ :۱۳۸۰)، الزاما همیشه آشکار و مثبت است. به هر حال، با توجه به مطالب فوق، کارکردهای گوناگونی برای رسانه ها برشمرده اند که برخی از آنها عبارتند از: نظارت بر محیط (خبری)، انتقال میراث فرهنگی (آموزشی)، اطلاع دهی و جامعه پذیری، بسیج اجتماعی، ایجاد مشارکت اجتماعی، تسهیل کننده نوآوری و سازگاری، فرهنگ سازی، آموزش، ایجاد وفاق، حفظ ارزش ها و کاهش دهنده تنش ها (راجرز، ۳۳ :۱۳۸۹؛ کریپندورف، ۵۸ :۱۳۷۸؛ زارعیان، ۷۷ :۱۳۷۶؛ عزیزی، ۲۰ :۱۳۸۳؛ مهرداد، ۷۷-۷۹ :۱۳۸۰).

هارولد لاسول و چارلز رایت، از جمله نخستین پژوهشگرانی بودند که به طور جدی به نقش و کارکرد وسایل ارتباط جمعی در جامعه توجه کرده اند. در حالی که لاسول، سه کارکرد «نظارت بر محيط»، همبستگی اجتماعی »، « واکنش به محیط و انتقال میراث اجتماعی، از یک نسل به نسل دیگر» را برای رسانه ها برشمرد، رایت، کارکرد چهارمی با عنوان «سرگرمی» را به سه کارکرد لاسول افزود (سورین و تانکارد ۵۰ :۱۳۸۱؛ راجرز، ۱۳۸۹). رسانه ها اغلب نه تنها خطرات احتمالی نظیر شرایط هوایی، آب و هوا، جنگ، خبرهای اقتصادی، ترافیک و مانند اینها را گزارش می کنند؛ بلکه از این طریق، نوعی نظارت بر وقایع و رخدادها نیز اعمال می کنند؛ کارکردی که می تواند موجب چندین کژکارکرد هم بشود، مانند ایجاد وحشت (احتمالا با تأکید بیش از حد بر خطرات و تهدیدهای جامعه)، تخدير (جذب بیش از حد اطلاعات ممکن است منجر به نوعی بی اعتنایی و رخوت شود) و کاهش ارتباط مخاطب با رخداد واقعی، به این سبب که در اثر ارائه همیشگی اخبار، مخاطب کمتر به دنبال دیدن یا درک رخدادها از نزدیک می رود (سورین و تانکارد، ۵۱ :۱۳۸۱).