تاریخچه تلگراف در ایران

نخستین ارتباط تلگرافی در ایران، در ۱۲۷۱ ش، میان مدرسه دارالفنون و کاخ گلستان برقرار شد (یعنی چهارده سال طول کشید تا تلگراف به ایران راه یابد ) که مخابرهای آزمایشی بود. اما اولین خط رسمی تلگراف در سال ۱۲۳۹ ش. میان تهران و چمن سلطانیه نزدیک نقش تلگراف در حیات اجتماعی اهمیت اساسی تلگرام، آن است که به عنوان سرآغاز دوران رشد و شکوفایی سرمایه داری شناخته می شود، چرا که از طریق آن اخبار و اطلاعات اقتصادی و سیاسی و همچنین پیام های فوری نظامی، ردوبدل می شد و به این ترتیب، تلگرام نقشی اساسی در توسعه اقتصادی و اجتماعی نیمه دوم قرن نوزدهم ایفا کرد. با این وصف، این وسیله در ایران در سال های ورودش، بیش از هر چیز، برای دستگاه حکومتی ایران مفید واقع شد. ناصرالدین شاه به اهمیت تلگراف در امور جاری مملکت، اعتقاد بسیار داشت و آن را جزء امور خاص سلطنتی قرار داد. چه بسا، ساخت نخستین تلگراف خانه های دولتی ایران در ارگ حکومتی ناشی از چنین نگرشی بوده است.

در واقع، تلگراف در گسترش نظارت دولتی بر سراسر کشور ابلاغ سریع فرمان ها، آگاهی به موقع از تحولات ولايات دوردست و کاهش خطر بروز شورش بسیار مؤثر بود؛ ضمن آن که عواید مالی فراوانی نیز نصیب دولت می کرد. اما برای عامه مردم، مسئله به گونه ای دیگر بود. در واقع، برای بسیاری از مردم ایران در آن زمان، پدیده جدیدی چون تلگراف، به خودی خود منفی نمی نمود؛ بلکه انگلیسی یا روسی شدن آن موجب بدبینی آنان نسبت به این پدیده شده بود. این نگرش که اتباع خارجی نیز کاملا بر آن وقوف داشتند، نه تنها در جریان انعقاد قراردادها؛ بلکه هنگام عملیات اجرایی نیز دردسرساز بود؛ چنان که به زودی قطع تیرها و بریدن سیم های تلگراف، به معضل بزرگ انگلیسی ها و روس ها و همچنین دولت ایران که مسئول جبران خسارات عمدی بود، تبدیل شد که سال ها ادامه داشت. در دوران مشروطه، سیم های تلگراف به مثابه چشم و گوش مشروطه طلبان عمل می کرد و از این رو، حیاتی ترین رشته ارتباطی آنان به حساب می آمد، ضمن آن که تحصن در تلگرافخانه نیز یکی از رایج ترین اشکال اعتراض مردمی بود (میرابوالقاسمی، بی تا).