خارش مقعد از شکایات نسبتا شایع کودکان است و عدم رعایت بهداشت ناحیه نشیمن گاهی و عفونت های انگلی ( خصوصا کرمک ) ، شایع ترین علل خارش مقعد هستند ، اما ممکن است به دلایل دیگری همچون استفاده از مواد پاک کننده قوی ( در اثر عمل تحریکی و ایجاد خشکی بیش از حد ) ، محرک های شیمیایی ، محرک های غذایی ( خصوصا سس و ادویه جات ، برخی از عفونت های قارچی ( رطوبت محل نشیمن گاهی ) ، بیماری های جلدی حساسیتی ( اگزما ، درماتیت سبوره ئیک ) و ندرتا بیماری های سیستمیک ( مرض قند پرکاری تیروئید و… ) باشد. خارش مقعد در کودکان شایع تر است.

کرمک ( oxyuriasis or enterobisis or pinworm ) شایع ترین بیماری انگلی انسان بوده و در جوامع مختلف بین ۱ درصد تا ۹۸ درصد افراد دچار آن می شوند و در کل در میان کودکان بیش از همه شایع است. طول این کرم بین ۲ تا ۱۳ میلی متر و قطر آن ۱ تا ۳ میلی متر بوده و با چشم غیر مسلح قابل رؤیت است. انسان تنها مخزن و میزبان این کرم بوده و در داخل روده بزرگ اقامت می کند. کرمها یکی دو هفته پس از ورود به داخل روده بزرگ کاملا بالغ شده و جفت گیری می کنند. کرمهای ماده باربر شده به طرف راست روده ( رکتوم ) حرکت کرده و در آنجا استقرار می یابند و شب ها وارد مقعد شده و داخل کانال و دهانه مقعد تخمک گذاری کرده و خود می میرند. تخم های کرم ظرف ۶ ساعت جنین دار شده و برای ۲ تا ۳ هفته قادر به حیاط و زنده ماندن هستند و در صورت خورده شدن در داخل روده، جنین کرم ( موسوم به لارو ) از تخم خارج شده و به طرف روده بزرگ رفته و در آنجا مستقر می شوند و بدین ترتیب چرخه زندگی کرم تکرار می شود. طول مدت چرخه زندگی کرمک بین ۳ تا ۴ هفته می باشد.

 

دکتر محمد مهدی زمانی در مقاله خارش مقعد در کودکان راه ابتلا به کرمک را اینچنین شرح داده اند :

تقریبا تنها راه ابتلا به کرمک ، خوردن تخم کرم است که ممکن است از طریق خوردن مواد غذایی آلوده و یا در دهان کردن انگشتان آلوده به تخم رخ دهد. ( مسأله ای که در کودکان بسیار شایع است ) لازم به ذکر است که تخم کرمک از گرد و غبار هم ریزتر بوده و اگر چه در هوای نواحی آلوده ( نظیر برخی مدارس ) نیز تخم این کرم یافت می شود ولی امکان انتقال و آلوده شدن به این عفونت از طریق هوا بسیار کم و غیر معمول است و نباید در این رابطه حساسیت بی مورد داشت.

خیر در هر سنی آلودگی ممکن است رخ دهد و حتی در یک مورد در کودک ۲ ماهه نیز گزارش شده است. اما سن شایع ابتلا به آن سنین مدرسه بوده و مهم ترین علت آن تماس نزدیک و طولانی مدت افراد با یکدیگر و رفتار کودکان (داخل کردن انگشتان و وسایل آلوده به تخم در داخل دهان و عدم رعایت نکات بهداشتی) است.

 

معمولا تنها علامت کرمک خارش مقعد است. که در شبها موقع خواب بیشتر است. ( به دلیل تخمک گذاری کرم در شبها ) علت خارش این است که کرم در موقع تخمک گذاری ، دم تیز و بسیار نازک خود را در داخل مخاط مقعد فرو می برد. به دلیل خارش شدید ، خواب بیمار مختل شده و این مسأله موجب بی قراری و تحریک پذیری شخص می شود. در برخی افراد ممکن است دندان قروچه و یا آبریزش از دهان و در موارد نادری درد وجود داشته باشد. و یا به دلیل خارش شدید پوست اطراف مقعد زخمی و یا عفونی شود.

نکته: در برخی از افراد مونث مبتلا به کرمک به دلیل آلودگی و یا توسط دست خود شخص دچار خارش تناسلی و یا حتی ترشح غیر طبیعی از فرج شود.

 

در اکثر موارد با مشاهده مدفوع شخص آلوده ، می توان کرم ها را دید اما روش تشخیص اصلی آن انجام تست نوار چسب( scotch _ tape test )  است . در این آزمایش یک تکه چسب شفاف روی مقعد چسبانده و برداشته می شود. و آن گاه زیر میکروسکوپ بررسی می شود. البته لازم به ذکر است که با یک بار آزمایش امکان مثبت شدن تست حدود پنجاه درصد و با تکرار آن برای پنج روز متوالی حدود ۹۹ درصد خواهد بود. به همین دلیل معمولا پزشکان بر اساس توضیحاتی که خود بیمار یا والدین وی می دهند و نیز معاینه و رد علل احتمالی دیگر ، بدون انجام تست اقدام به درمان می کنند.

 

برای جلوگیری از انتشار و آلودگی مجدد رعایت نکات ذیل مفید است :

- از خاراندن خود ( نشیمن گاه ) اجتناب نمایید.

- ناخن ها را کوتاه و همیشه تمیز نگه دارید.

- کلیه لباس ها و ملافه شخص را بشویید.

- بعد از هر اجابت مزاج دست ها را با آب و صابون بشویید.

- کلیه نکات بهداشتی را رعایت نمایید.

خیر ، اصولا در اکثر عفونت های انگلی امکان به وجود آمدن مصونیت در برابر آلودگی مجدد وجود ندارد.

 

با توجه به اینکه امکان آلودگی کم نبوده و بسیار آسان رخ می دهد و نیز اینکه درمان کرمک بسیار ساده و کم هزینه است ، لذا معمولا توصیه می شود سایر افراد خانواده نیز تحت درمان قرار گیرند. همچنین بهتر است دوره درمان ۲ تا ۳ هفته بعد نیز تکرار شود.